هفته معدن زمانی برای بررسی نقش معادن در اقتصاد کشور و ارزیابی چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو است.
به گزارش روابط عمومی شرکت صدر معادن ایرانیان،
ایران با دارا بودن منابع معدنی غنی، پتانسیل بالایی برای توسعه اقتصادی، اشتغال‌زایی و ارزآوری دارد. این گزارش به بررسی وضعیت فعلی معادن ایران، چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای توسعه این بخش می‌پردازد.
نگاهی کلی به وضعیت معادن ایران
بر اساس آمارهای موجود، ایران دارای نزدیک به ۶ هزار معدن در حال بهره‌برداری است. کشور ما با داشتن ۶۸ ماده معدنی و ۷ درصد از ذخایر معدنی دنیا، یکی از مناطق کانی‌خیز به شمار می‌رود. ۳۷ میلیارد تن ذخیره قطعی انواع مواد معدنی و حدود ۵۷ میلیون تن پتانسیل بالقوه، در صورت توسعه بخش معدن می‌تواند سهم کمتر از ۳ درصدی بخش معدن در تولید ناخالص داخلی را به میزان بالایی افزایش دهد.
از نظر توزیع جغرافیایی استان‌های کرمان، فارس، سمنان، مرکزی، اصفهان، یزد، خراسان رضوی، زنجان و آذربایجان شرقی از مهم‌ترین مناطق معدنی کشور هستند.
برخی مناطق مانند سیستان و بلوچستان و کردستان نیز با وجود پتانسیل معدنی بالا، نیازمند سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها هستند.
اقتصاد معدن
همان‌طور که گفته شد ایران دارای پتانسیل بالایی در بخش معدن است، اما داشتن این ظرفیت الزاماً به معنی تأثیرگذاری در اقتصاد نیست و این حوزه همچنان با مشکلات جدی مواجه است. نداشتن برنامه جامع برای تمام مراحل از اکتشاف تا استخراج یکی از مهم‌ترین چالش‌های این بخش است.
مدت‌هاست که بسیاری از کشورهای اصلی تولیدکننده فولاد و صنایع مشابه، اکتشافات سطحی و عمقی خود را گسترش داده‌اند و از روش‌های جدید و فناوری‌های مدرن برای استخراج عمیق استفاده می‌کنند و این در حالی است که ایران همچنان در بخش اکتشافات عمقی فعالیت زیادی انجام نمی‌دهد و استخراج‌های کنونی معمولاً در اعماق کم انجام می‌شوند. به‌عنوان نمونه در کشور چین سالانه نزدیک به ۵ میلیون مترمکعب حفاری انجام می‌شود. این عدد برای استرالیا و کانادا به ترتیب ۱۱ و ۳٫۷ میلیون مترمکعب در سال است، اما کل دامنه اکتشافات ایران ۷٫۵ میلیون مترمکعب است.
در زمینه برداشت های هوایی نیز ایران در مقایسه با کشورهای فعال در این زمینه عملکرد چندان خوبی نداشته است. برداشت های ژئوفیزیک هوابرد در کشور ایران در طول ۵۰ سال گذشته ۲ میلیون کیلومتر است درحالی‌که این عدد برای کشور استرالیا برابر ۳۴ میلیون کیلومتر خطی بوده است.
از مشکلات و موانع دیگری که بر اقتصاد معدن تأثیر می‌گذارند می‌توان به محدودیت‌های حوزه انرژی، مشکلات در زمینه حمل‌ونقل، تحریم‌های بین‌المللی، دسترسی محدود به فناوری‌ها و ماشین‌آلات روز دنیا و محدودیت در جذب سرمایه‌های خارجی اشاره کرد.
همچنین برخی قوانین و دستورالعمل‌ها باعث شده‌اند تا به ظرفیت بسیار مناسب بخش خصوصی در حوزه معدن بی‌توجهی شود.
کاوش‌های معدنی در ایران بر چند ماده متمرکز هستند و به حوزه‌هایی چون نیکل، کروم، کبالت، لیتیوم و آلومینیوم (بوکسیت) توجه چندانی نمی‌شود. این موضوع علاوه بر اثرات مستقیم اقتصادی باعث ضعف توسعه صنایع وابسته به این عناصر در کشور شده است.
دیجیتالی‌سازی و فناوری‌های نوین در معادن
ورود فناوری‌های نوین به صنعت معدن‌کاری، تحولی اساسی در افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها، ارتقاء ایمنی و بهبود مدیریت منابع ایجاد کرده است.
برخی از فناوری‌های کلیدی در معدن‌کاری نوین عبارت‌اند از:
_ اینترنت اشیا (IoT): استفاده از حسگرهای هوشمند برای پایش لحظه‌ای ماشین‌آلات، شرایط زمین، ایمنی کارگران و کیفیت مواد معدنی.
_ هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها: کاربرد الگوریتم‌های یادگیری ماشین در تحلیل داده‌های اکتشافی، پیش‌بینی ذخایر معدنی، و بهینه‌سازی برنامه‌ریزی استخراج.
_ ربات‌ها و ماشین‌آلات خودران: استفاده از ماشین‌آلات بدون راننده در معادن زیرزمینی و سطحی برای کاهش ریسک انسانی و افزایش دقت در استخراج.
_ پهپاد (Drone): برای نقشه‌برداری دقیق، پایش زیست‌محیطی، بررسی ایمنی و ارزیابی عملکرد معادن.
_ چاپ سه‌بعدی: در تولید قطعات یدکی برای ماشین‌آلات معدنی، به‌ویژه در مناطق دورافتاده که دسترسی به قطعات سخت است.
با وجود پتانسیل بالای این فناوری‌ها، بخش معدن ایران هنوز در مراحل ابتدایی دیجیتالی‌سازی قرار دارد. توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، آموزش نیروی انسانی متخصص، سرمایه‌گذاری هدفمند و حمایت دولتی می‌تواند مسیر ورود به معدن‌کاری هوشمند را هموار کند. ارتقاء فناوری در معادن ایران نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد، بلکه امکان استخراج اقتصادی از ذخایر کم‌عیار یا دشوار را نیز فراهم می‌سازد.
چالش‌ها و موانع بخش معدن
_ فرسودگی ماشین‌آلات: بسیاری از معادن ایران با ماشین‌آلات قدیمی و ناکارآمد فعالیت می‌کنند که این موضوع بهره‌وری را کاهش می‌دهد.
_ مشکلات زیست‌محیطی: عدم رعایت استانداردهای زیست‌محیطی در برخی معادن منجر به تخریب منابع طبیعی و آلودگی می‌شود.
_ کمبود سرمایه‌گذاری: عدم جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی کافی، مانع توسعه و نوسازی معادن شده است.
_ موانع صادراتی: عوارض صادراتی، الزامات سامانه‌های ارزی و محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی، صادرات مواد معدنی را با چالش مواجه کرده است.
توسعه صنایع معدنی حلقه مفقوده اقتصاد ایران
صنعت معدن ایران با برخورداری از ذخایر گسترده و متنوع معدنی، ظرفیت بسیار بالایی برای رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و توسعه صنایع وابسته دارد. اما چالش‌های متعددی مانند کمبود فناوری‌های نوین، ضعف در اکتشافات عمیق، محدودیت‌های زیرساختی و مشکلات سرمایه‌گذاری مانع بهره‌برداری کامل از این پتانسیل شده‌اند. ورود فناوری‌های دیجیتال و هوشمند به معادن، به‌ویژه هوش مصنوعی می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی این بخش قرار دهد. برای تحقق این چشم‌انداز نیازمند تدوین برنامه‌های جامع، حمایت‌های دولتی، جذب سرمایه و ارتقاء دانش فنی نیروی انسانی هستیم تا معدن‌کاری در ایران به جایگاه واقعی خود در اقتصاد ملی دست یابد.