ایران پنجمین کشور برخوردار از ذخایر جهانی مس است
ایران با تکیه بر اکتشافات معدنی انجام‌شده توسط شرکت ملی مس، با بیش از ۵۴ میلیون تن مس محتوی منابع اندازه‌گیری شده و نشان‌داده شده، با عبور از کشور مکزیک و آمریکا مقتدرانه در جایگاه پنجم رده‌بندی کشورهای برخوردار از ذخایر معدنی مس قرار گرفته است؛ با این حال، در فهرست کشورهای تولیدکننده کاتد، ایران هجدهمین کشور جهان به شمار می‌آید.
به نظر می‌رسد صنعت مس ایران، به رغم توسعه چند سال اخیر کماکان فاصله قابل توجهی را با پتانسیل‌های بالقوه در کشور دارد. در همین راستا، شرکت ملی صنایع مس ایران، برنامه‌های متعددی را در خطوط توسعه متوازن زنجیره مس و ارتقای ظرفیت تولید کاتد کشور به یک میلیون تن در سال در دستور کار قرار داده است. چشم‌اندازی که تحقق آن در سال‌های آتی می‌تواند تاثیر بسزایی را در ایجاد اشتغال، خلق ارزش افزوده و رشد صادرات غیرنفتی در کشور داشته باشد.
برخورداری ایران از ذخایر معدنی قابل توجه مس، پتانسیل و ظرفیت بسیار مناسبی را برای تکمیل زنجیره ارزش و تولید این فلز ارزشمند و استراتژیک در کشور ایجاد می‌کند. در همین راستا، شرکت ملی صنایع مس ایران به عنوان متولی اصلی صنعت مس در کشور تحولات گسترده‌ای را در زمینه توسعه و تولید این صنعت ایجاد کرده است. به گونه‌ای که در حال حاضر، در حدود ۲/۱ درصد از تولید مس در جهان و ۱/۲ درصد از تولید مس در آسیا به ایران تعلق دارد. با این حال با توجه به سهم بالای ایران در ذخایر جهانی مس، به نظر می‌رسد که کماکان صنعت مس ایران فاصله قابل ملاحظه‌ای را با پتانسیل‌های واقعی کشور دارد و در همین راستا شرکت ملی صنایع مس ایران، توسعه متوازن تمام حلقه‌های زنجیره مس، از اکتشاف و استخراج معادن تا تولید محصول نهایی، ماموریت و چشم‌انداز اصلی خود قرار داده است تا به این ترتیب، صنعت مس بتواند ضمن ایفا نقش پررنگ‌تر در اقتصاد و تولید ناخالص داخلی کشور، به عملکردی حتی بهتر از امروز، در صادرات و ارزآوری به کشور دست یابد.
اکتشافات، محور توسعه
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در خرداد سال ۱۳۶۱، نخستین شمش آند در مجتمع مس سرچشمه تولید شد و از آن زمان تا سال گذشته ظرفیت تولید این مجموعه تا ۳۰۰ هزار تن بوده است. شرکت ملی صنایع مس ایران در طول ۶ ماه گذشته، برنامه جامعی را برای توسعه صنعت مس کشور، از اکتشاف تا صنایع پایین‌دستی، طراحی کرده است. به جرات می‌توان گفت در حال حاضر صنعت مس در ایران دچار ضعف شدید در توسعه است، زیرا در حالی که بخش متمرکز کمربند جهانی مس در ایران قرار دارد، تنها ۷ درصد از معادن ایران اکتشاف شده و توسعه متناسب با این ظرفیت‌ها صورت نگرفته است. مطالبه مقام معظم رهبری در خصوص توسعه و رونق بخش معدن نیز، لزوم توجه و تمرکز بر این بخش را دوچندان می‌کند. به همین دلیل، تمرکز اصلی شرکت مس بر موضوع اکتشافات است و در همین راستا برای سال جاری انجام بیش از ۲۰۰ هزار متر حفاری پیش‌بینی شده که در تاریخ کشور و شرکت مس بی‌سابقه است. البته با توجه به محدودیت‌های کشور در حوزه اکتشاف، شرکت ملی مس، آمادگی خود را برای جذب شرکت‌های مهندسی در رشته معدن در استان کرمان کشور اعلام کرده است. هدف‌گذاری شرکت مس در این حوزه، ارتقای ظرفیت اکتشاف در کشور تا سال آینده و افزایش ذخایر اکتشافی از ۷ درصد به ۱۰ درصد است.
در زمینه استخراج نیز، براساس آمارها می‌توان گفت تاکنون ۲۰۰ میلیون تن استخراج در مجموعه شرکت ملی صنایع مس ایران صورت گرفته است. با این حال، با توجه به توسعه ظرفیت‌های تولید، افزایش استخراج مواد معدنی ضروری به نظر می‌رسد. این شرکت در حال حاضر سه معدن بزرگ مس در سرچشمه، میدوک و سونگون را در دست بهره‌برداری دارد و معدن دیگری هم به نام سریدون در کنار سرچشمه کشف شده است؛ به همین دلیل، این شرکت بنا دارد تا سرعت استخراج از ۱۹ میلیارد تن ذخیره فعلی مس کشور را افزایش دهد. حتی با سرعت بخشی به این امر، معادن مس کشور تا ۲۵۰ سال آینده پاسخگوی تولید خواهند بود.
با توجه به رشد استخراج معدنی شرکت مس، این شرکت افزایش تعداد پیمانکاران معدنی را در دستور کار دارد. فرایند توسعه شرکت مس، فرصت‌های ارزشمندی برای حضور مهندسان و شرکت‌های پیمانکاری در حوزه استخراج ایجاد می‌کند. این شرکت برای معادن جدید خود نیاز به دو تا سه سال باطله‌برداری دارد تا به ماده معدنی مس برسد و لازم است تا از سال جاری فرآیند تأمین و استقرار ماشین‌آلات را آغاز کند. در این راستا، شرکت ملی مس، اخیرا تفاهم‌نامه خرید ۵۰۰ دستگاه دامپتراک از کشور بلاروس را منعقد کرده و برای فراهم‌آوردن امکان ساخت داخل ماشین‌آلات معدنی با شرکت‌های داخلی مانند هپکو در حال مذاکره است.
توسعه‌ای بر مبنای فناوری روز
شرکت ملی صنایع مس ایران با هدف توسعه متوازن زنجیره مس در کشور، تاسیس ۶ کارخانه تولید کنسانتره را در دستور کار دارد که از این تعداد ۴ کارخانه باید در منطقه سرچشمه احداث شود. گفتنی است سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای احداث هر کارخانه ۵۰۰ میلیون یورو برآورد می‌شود. از ابتدای تشکیل شرکت ملی صنایع مس ایران تاکنون، کارخانجات تغلیظ این شرکت با ظرفیت ۱۵۰ هزار تن کنسانتره ساخته شده‌اند. اکنون با بررسی مهندسی و کارشناسی و دنبال کردن تکنولوژی روز، ملاحظه می‌شود در دنیا از تکنولوژی تولید ۶۰۰ هزار تن کنسانتره در یک کارخانه استفاده می‌شود. به همین دلیل، شرکت ملی مس در راستای مسیر توسعه خود، به کارگیری تکنولوژی روز را برای تولید کنسانتره خود در دستور کار قرار داده است. اگرچه در ابتدا، شرکت‌های خارجی حاضر به فروش این تکنولوژی‌ها به شرکت ملی مس نبودند، اما در حال حاضر با تلاش متخصصان و مدیران توانمندان شرکت مس، چهار شرکت معتبر بین‌المللی از کشورهای مختلف اعلام آمادگی کردند که تکنولوژی مهندسی و تجهیزات را در اختیار این شرکت بگذارند. تحقق این تحول موجب خواهد شد تا صنعت مس به استفاده از تکنولوژی روز دنیا در تولید کنسانتره سوق داده شود که این امر به معنای تحقق جهش تولید به معنای واقعی خواهد بود.
گفتنی است در حال حاضر دو آزمایشگاه مرجع معدنی در تهران و کرج وجود دارد که هزاران نمونه آزمایشگاهی از سراسر کشور به این دو نقطه ارسال می‌شود، اما تا اعلام نتیجه نهایی هر آزمایشی در حوزه معدن ممکن است شش ماه طول بکشد. به همین دلیل شرکت ملی صنایع مس ایران راه‌اندازی آزمایشگاه مرجع معدنی در استان کرمان را نیز در برنامه خود دارد.
چشم‌انداز ترقی تولید
با توجه به رشد روزافزون مصرف مس در جهان، بازار این فلز به بازاری استراتژیک و پررونق تبدیل شده است که این مسئله فرصت‌های بسیار مناسبی را برای کشورهای برخوردار از ذخایر معدنی مس فراهم می‌کند تا به نقشآفرینی در این بازار بپردازند. سطح تقاضای بالای مس در بازارهای جهانی، در کنار کیفیت بالای محصولات تولیدی شرکت ملی صنایع مس ایران باعث می‌شود این شرکت با شرایط مناسبی برای فروش محصولات خود مواجه باشد، به گونه‌ای که مشتریان محصولات این شرکت را پیش‌خرید می‌کنند.
ایران در حال حاضر با برخورداری از ۱۹ میلیارد تن ذخیره مس، در رتبه پنجم دنیا، به لحاظ بهره‌مندی از ذخایر مس قرار دارد. با این حال، در رتبه‌بندی تولید کاتد، ایران در رتبه هجدهم جهان قرار دارد. این فاصله قابل توجه میان پتانسیل‌های موجود و عملکرد صنعت مس، فرصتی ارزشمند برای توسعه این صنعت، ایجاد اشتغال، ارتقای تولید و صادرات و استحکام بخشیدن به توان اقتصادی کشور محسوب می‌شود. در همین راستا، شرکت ملی صنایع مس ایران، بهبود جایگاه و دستیابی به رتبه پنجم تولیدکنندگان مس را برای خود هدف‌گذاری کرده و برای این منظور، چشم‌انداز خود را افزایش ظرفیت تولید از ۲۵۰ هزار تن فعلی به یک میلیون تن کاتد در سال قرار داده است. این شرکت برنامه‌ریزی تولید خود را به گونه‌ای تنظیم کرده است که ظرفیت تولید کاتد را در سرچشمه به ۴۰۰ هزار تن، در خاتون آباد به ۲۰۰ هزار تن و در سونگون به ۴۰۰ هزار تن برساند. باید توجه داشت کل صادرات ایران در سال گذشته ۳۴ میلیارد دلار بوده است، در حالی که تحقق برنامه‌های توسعه شرکت مس موجب می‌شود تا شرکت ملی صنایع قابلیت دستیابی به ارزآوری ۱۰ میلیارد دلاری را کسب کند که این مسئله زمینه تبدیل شدن شرکت مس به پیشران رشد صادرات و ارزآوری به کشور خواهد بود.
